W branży elektroniki użytkowej coraz częściej słyszy się o zjawisku „planowanego postarzania produktu”, czyli projektowania urządzeń w taki sposób, by po określonym czasie użytkowania zaczęły sprawiać problemy – działały wolniej, zużywały więcej energii lub po prostu przestały być użyteczne. Choć brzmi to jak teoria spiskowa, wiele wskazuje na to, że niektóre elementy komputerów i laptopów są projektowane z myślą o ograniczonej trwałości. Czy rzeczywiście producenci celowo „postarzają” komputery? I jeśli tak, to po co?
Czym jest planowane postarzanie produktu?
Planowane postarzanie (ang. planned obsolescence) to strategia projektowania produktów tak, by miały ograniczoną żywotność — techniczną, funkcjonalną lub estetyczną. Gdy urządzenie przestaje działać poprawnie lub nie jest już zgodne z nowym oprogramowaniem, użytkownik jest zmuszony kupić nowy sprzęt. Choć oficjalnie żaden producent nie przyznaje się do takiej praktyki, wiele przykładów z rynku sugeruje, że może ona być stosowana.
Zjawisko to występuje w różnych branżach, od drukarek, przez smartfony, aż po komputery osobiste. W kontekście komputerów postarzanie może przybierać różne formy – od komponentów o ograniczonej trwałości, przez trudny dostęp do części zamiennych, aż po celowe ograniczenia w aktualizacjach oprogramowania.
Jakie elementy komputerów są najbardziej podatne na postarzanie?
1. Baterie w laptopach i tabletach
Bateria to jeden z najszybciej zużywających się komponentów. W wielu nowoczesnych laptopach i urządzeniach mobilnych baterie są wbudowane na stałe, co znacznie utrudnia ich wymianę. Po 2–3 latach intensywnego użytkowania żywotność baterii może spaść nawet o połowę, a użytkownik zostaje postawiony przed wyborem: kosztowna wymiana (jeśli w ogóle możliwa) lub zakup nowego sprzętu.
2. Ograniczona możliwość rozbudowy
W starszych komputerach użytkownik mógł swobodnie wymieniać pamięć RAM, dysk twardy czy nawet procesor. W nowoczesnych laptopach wiele komponentów, w tym pamięć i pamięć masowa, jest przylutowana bezpośrednio do płyty głównej. To oznacza, że ich modernizacja jest praktycznie niemożliwa, a ewentualna awaria oznacza konieczność wymiany całej płyty lub urządzenia.
3. Sterowniki i aktualizacje systemu
Częstym sposobem na „postarzenie” urządzenia jest zakończenie wsparcia technicznego. Producenci często wstrzymują aktualizacje sterowników dla starszych modeli, co uniemożliwia ich pełną kompatybilność z nowymi wersjami systemów operacyjnych. W efekcie nawet w pełni sprawny komputer może zacząć działać niestabilnie lub wolno — nie z winy sprzętu, lecz przez brak wsparcia software’owego.
4. Zawodne układy chłodzenia
Wiele tanich laptopów ma niewydajne układy chłodzenia, które z czasem zaczynają działać gorzej z powodu zanieczyszczenia kurzem lub wyschnięcia pasty termoprzewodzącej. Przegrzewający się laptop zaczyna działać wolno, pojawiają się błędy lub samoczynne wyłączanie się systemu. Użytkownik może uznać, że komputer się „zużył”, choć wystarczyłby serwis techniczny.
Czy celowe postarzanie jest legalne?
W niektórych krajach podejmowane są już próby walki z tym zjawiskiem. Przykładowo, we Francji od 2015 roku obowiązuje prawo penalizujące celowe postarzanie produktów. Firmy, którym udowodniono stosowanie takich praktyk, mogą zostać ukarane wysokimi grzywnami, a nawet zakazem prowadzenia działalności.
Mimo to udowodnienie celowego postarzania produktu jest trudne. Firmy mogą tłumaczyć ograniczoną żywotność komponentów technicznymi uwarunkowaniami, kosztami produkcji czy dążeniem do miniaturyzacji. W praktyce trudno odróżnić, czy projektowanie komponentu o krótszej żywotności było celowe, czy wynikało z kompromisów inżynieryjnych.
Czy wszystkie firmy stosują takie praktyki?
Nie. W ostatnich latach coraz więcej producentów otwarcie wspiera ideę tzw. prawa do naprawy (Right to Repair). Firmy takie jak Framework produkują laptopy modułowe, których części można łatwo wymieniać i modernizować. Apple — długo krytykowane za zamkniętą konstrukcję — również zaczęło udostępniać zestawy do samodzielnej naprawy wybranych modeli MacBooków i iPhone’ów.
Również organizacje ekologiczne oraz użytkownicy coraz częściej domagają się bardziej zrównoważonych produktów – łatwych w serwisowaniu, modernizacji i bez sztucznych ograniczeń żywotności.
Jak się bronić przed postarzaniem komputerów?
- Kupuj sprzęt od producentów wspierających naprawy. Przed zakupem warto sprawdzić, czy producent umożliwia samodzielną wymianę komponentów i czy oferuje dostęp do części zamiennych.
- Stawiaj na modularność. Komputery stacjonarne są mniej podatne na postarzanie, bo pozwalają na łatwą wymianę większości komponentów.
- Regularnie serwisuj laptopa. Czyszczenie układu chłodzenia i wymiana pasty termicznej co kilka lat może znacząco wydłużyć żywotność urządzenia.
- Zachowuj ostrożność przy aktualizacjach. Nie każda nowa wersja systemu operacyjnego działa lepiej na starszym sprzęcie. Warto upewnić się, że komputer spełnia wymagania i że nowe oprogramowanie nie wpłynie negatywnie na wydajność.
Celowe postarzanie komputerów to realny problem, który może dotknąć każdego użytkownika. Choć nie zawsze da się jednoznacznie stwierdzić, czy dany producent faktycznie stosuje taką strategię, wiele objawów wskazuje na to, że trwałość sprzętu bywa ograniczana. Na szczęście rośnie świadomość konsumencka, a rynek zaczyna reagować – pojawiają się produkty projektowane z myślą o długowieczności i naprawialności. Ostatecznie, to od naszych wyborów zależy, czy damy sygnał producentom, że czas na zmianę podejścia.